Б.Мандахбилэг: ХБНГУ-д манай улсын иргэд олноор ирж байгаагаас үүдэн эрх ашиг, хөдөлмөрийн маргаантай холбоотой гомдол нэмэгдсэн

Journas.mn Сайтын ярилцлагын зочиноор Монгол Улсаас Холбооны Бүгд Найрамдах Герман Улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин Сайд Б.Мандахбилэг оролцож иргэдийн ихээр сонирхдог асуултуудад дэлгэрэнгүй хариулт өглөө.

Сэтгүүлч: Танд энэ өдрийн мэнд хүргэе. Элчин Сайдын Яамнаас иргэдэд зориулсан хууль зүйн зөвлөгөө, хамгаалалт хэрхэн үзүүлдэг вэ?

Б.Мандахбилэг: Юуны өмнө Германд оршин суугаа нийт Монголчууддаа могой жилд амжилт, аз жаргалаар дүүрэн байхыг хүсэн ерөөе.  

Иргэдийнхээ ашиг сонирхлыг хамгаалах тал дээр манай ЭСЯ, ялангуяа Консулын хэлтэс анхаарал хандуулан ажилладаг. Чиг үүрэг нь ч тийм. Бүх төрлийн итгэмжлэл, нотариатын үйлчилгээ үзүүлдэг. Нотариатийн хуулийн дагуу иргэдэд иргэдэд зөвлөлгөө өгч хуулийн дагуу бичиг баримт бүрдүүлэхэд тусладаг.

Цахимаар, утсаар ЭСЯ-нд хандаж буй иргэдийн асуудлыг өөрсдийн эрх мэдлийн хүрээнд шийдэж, дэмжлэг үзүүлэн ажилладаг. Зайлшгүй тохиолдолд төврүү асуудлыг уламжилж Улаанбаатар хотод “Иргэдэд туслах сан”-гаас санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх шийдвэр гаргуулдаг. Улмаар эх орондоо буцахад нь тусладаг. Эрүүл мэндийн байдал хүнд байгаа иргэдийг Консулын ажилтан нисэх буудалд хүргэж өгөх, МИАТ-тай холбох зэрэг хүмүүнлэгийн туслалцаа үзүүлдэг.

Герман улсын нутаг дэвсгэр дээр тархан суурьшсан иргэддээ жил бүр 4-5 удаа томоохон муж улсуудар явж Консулын үйлчилгээ үзүүлдэг. Мөн Консулын үйлчилгээгээр нотариат, иргэний бүртгэлээс гадна бичиг баримт нь зөрчилтэй иргэдийн зөрчлийг арилгах, бичиг баримтгүй иргэдийг бичиг баримттай болгох чиглэлээр ажилладаг.

Сэтгүүлч: Германд байгаа Монгол иргэдэд зориулсан тусгай хөтөлбөр, дэмжлэг байдаг уу?

Б.Мандахбилэг: Засгийн газраас иргэдийн эрх ашгийг хамгаалах, Монгол иргэд болон “олон соёлт” гэр бүл, хүүхдүүдийн эх хэл, түүх, соёлоо сурахад дэмжлэг үзүүлэх, монголчуудын үүсгэн байгуулсан ТББ, холбоодын үйл ажиллагааг дэмжих, соёлын өвийг хадгалж хамгаалан уламжлалт соёлоо дэлхий нийтэд сурталчлах гэсэн зорилтын хүрээнд “Дэлхийн монголчууд-II”, мөн “Монгол үндэстний үнэлэмж” гэсэн хоёр хөтөлбөр ГХЯ-ны үйл ажиллагааны мөрийн хөтөлбөрт тусгагдсан тул ДТГ-ууд эдгээрийг хэрэгжүүлэн ажилладаг. Улс орон ирээдүйд бэл бэнчинтэй болбол гадаадад оршин суугаа иргэдэд хандсан үйл ажиллагааны боломж улам нэмэгдэх учиртай. Гэхдээ улс маань дотооддоо нэн тэргүүнд хүн амынхаа амьдралыг өөд татах нь гол зорилт билээ. Дараагийн шатанд л гадаадад суугаа иргэдээ харж үзэх эрэмбэ дараалалтай байдгийг иргэд маань ойлгох хэрэгтэй.        

Сэтгүүлч: Иргэдийн хамгийн их сонирхож асуудаг асуулт бол Монгол жолооны үнэмлэхийг дүйцүүлэн хүлээн зөвшөөрүүлэх ажлын явц ямар шатандаа явж байгаа вэ?

Б.Мандахбилэг: ХБНГУ-ын Зам тээврийн яам манай талын хүсэлтэд нааштай хандаж Герман Улсад жолооны үнэмлэхийг дүйцүүлэн хүлээн зөвшөөрүүлэх ажлыг урагшлуулж буй. Гэхдээ эцсийн шийдвэрийг Бундэсрат-аас гаргадаг. Бундэсрат нь Германы 16 муж улсын төлөөллөөс бүрддэг, муж улс тус бүр өөрийн засаг захиргаа, хууль журамтай тул тэдгээр муж улсуудын нэгдсэн саналыг авсны дараа манай жолооны үнэмлэхийг хүлээн зөвшөөрөх эсэхийг шийдэх юм. Өнөөдрийн байдлаар муж улсуудын саналыг бүрэн нэгтгэж дуусаагүй л байна лээ. Нэг муж улс л татгалзвал асуудал гацна гэсэн үг.  Тэгэхлээр тухайн иргэн өөрөө жолооны үнэмлэхийн асуудлаа хөөцөлдөж шийдэх нь илүү баталгаатай шүү. Манай Монголын жолооны сургуулиудын чанар, УБ хотын замын хөдөлгөөний нөхцөл байдал, жолооч нарын чадвар, соёл болон хурдны зам дээр явах туршлага г.м. олон шалгуурыг Германы зохих байгууллагууд харгалзан дүгнэлт гаргах юм билээ.  Ийм учраас бодит амьдралын нотлогдсон зүйлээс иргэндээ би чин сэтгэлээсээ зөвлөмж болгоё: “Усыг нь уувал ёсыг нь дага”, “Эзэн хичээвэл заяа хичээнэ”, тэрчлэн “Буухын доодохыг унахыг горьдож үнэг турж үхнэ” гэсэн өвөг дээдсийн олон сургаалийгухамсарлан жолооч-иргэн Та Германд 6 сараас дээш хугацаагаар оршин суухаар нэгэнт зам шулуудсан бол ирээдүйд хэрхэн шийдэгдэх нь тодорхойгүй байгаа Германы төр засгийн шийдвэрийг хүлээхгүйгээр,  өөрөө энэ хувийн асуудлаа өөрөө бүрэн шийдэх боломж нь Танд өөрт байгаа гэдгийг цохон тэмдэглэж байна. Германд өнөөг хүртэл АНУ-ын жолооны үнэмлэхийг мөн хүлээн зөвшөөрөөгүй байгаа юм байна лээ.      

Сэтгүүлч: Германд ажиллаж буй Монгол иргэдийн эрх ашиг, хөдөлмөрийн нөхцөлд Элчин сайдын яам хэрхэн анхаарч ажилладаг вэ?

Б.Мандахбилэг: Ихэнхи иргэд маань хууль ёсны дагуу Германд ажилладаг учраас бэрхшээлтэй зүйл ховор гардаг.  Германы иргэд шиг тэд эрхээ хангуулах боломжтой.

ЭСЯ-ны зүгээс харин зарим иргэдийн эрх ашгийг хамгаалах чиглэлд ажиллаж байгаа. Тухайлбал, улирлын богино хугацааны хөдөлмөрийн гэрээгээр ирсэн залуучууд, оюутнуудын эрх ашгийг хамгаалах чиглэлд өнгөрөгч онд ажил олгогчтой газар дээр нь уулзаж, эрх ашгийг хангуулах чиглэлд ажилласан. ХБНГУ-д сүүлийн үед мэргэжлийн боловсрол олгох, эмч, сувилагч, хүүхэд асрагчаар манай иргэд олноор ирж байгаагаас болж эрх ашиг зөрчигдөх, хөдөлмөрийн маргаантай холбоотой гомдол ихээр нэмэгдэх болсон. Тэдгээр иргэд ихэвчлэн Монгол дахь зуучлагч хувь хүн, байгууллагаар дамжуулан төлбөр төлөн ирдэг бололтой. Герман Улсад эрх ашиг зөрчигдөхөд зуучилсан байгууллага хариуцлага хүлээхгүй байх тохиолдол ихээр гарч байна. Иймд зуучлагч байгууллагуудыг одооноос цэгцэлж, хяналт тавихгүй бол иргэд хохирох явдал нэмэгдсээр байгааг мөн анхааруулмаар байна. Сүүлийн жилүүдэд Герман Улсад албан ёсоор ажиллаж амьдардаг эмч, эмнэлэгийн мэргэжилтнүүдийн тоо нэмэгдэж 100 хол даваад байна. Тэдний үйл ажиллагаанд боломжтой бүхий л талын дэмжлэгийг үзүүлж байна. Тухайлбал, Монгол эмч нарын жилийн уулзалтыг зохион байгуулахад ЭСЯ байр танхимаар хангах, бусад хэлбэрээр дэмжин ажилладаг.

Сэтгүүлч: Германд бизнес эрхлэх хүсэлтэй Монгол иргэдэд ямар дэмжлэг үзүүлдэг вэ?

Б.Мандахбилэг: Монгол Улсын экспортын бараа бүтээгдэхүүн, ялангуяа уул уурхайн бус бүтээгдэхүүний гарцыг нэмэгдүүлэх, шинэ зах зээлд нэвтрэх боломжийг дэмжих чиглэлээр ЭСЯ идэвхтэй ажиллаж байна. Тухайлбал, Берлин болон Фрайбург хотод нээгдсэн Монгол иргэдийн үүсгэл санаачлагын Монгол худалдааны төвүүдэд санхүү, эрх зүйн чиглэлийн дэмжлэгийг тогтмол үзүүлж ирлээ. Энэхүү хоёр төв нь Монголын 40 орчим компанитай гэрээ байгуулан тэдний үйлдвэрлэдэг ноос, ноолуур, гоо сайхны бараа бүтээгдхүүнийг Германы зах зээлд борлуулан ажиллаж байна.

Сэтгүүлч: Германд амьдарч буй монголчуудын нийгмийн оролцоог сайжруулахад ямар ажлууд хийж байна вэ?

Б.Мандахбилэг: Хилийн чанад дахь ДТГ-ууд иргэдийн үүсгэл санаачлагын байгууллага, холбоо, клуб, төвүүдээс гаргаж буй санал, санаачилгуудыг өөрийн боломжийн хэмжээнд аль болох дэмжин, хамтран ажилладаг. ГХЯ-наас “Монгол үндэстний үнэлэмж”, “Дэлхийн монголчууд-2” цогц арга хэмжээний хүрээнд эх орноо гадаадад сурталчлах, үндэсний өв соёл, түүхэн уламжлалыг хойч залуу үедээ өвлүүлэх, монгол хэлийг сургах, авьяас билиг, ур чадвараа дээшлүүлэх, суугаа орны соёл, урлаг, нийгмийн амьдралд идэвхтэй оролцоход нь дэмжлэг үзүүлэн, зарим арга хэмжээг өөрсдийн нөөц бололцоонд тулгуурлан зохион байгуулж байна. Энэ чиглэлээр Берлин дэх ЭСЯ тухайлбал өнгөрсөн онд иргэд рүүгээ чиглэсэн, тэндэнтэйгээ хамтарсан цөөнгүй арга хэмжээг дипломат харилцааны 50 жилийн ойн хүрээнд жилийн туршид зохион байгуулсан. Германд ажиллаж амьдарч буй манай уран зураачид, германы уран бүтээлчидтэй хамтран “Үүлэн хуралдай” уран зургийн үзэсгэлэнг Берлинд хамтран зохион байгуулж, Үндэсний баяр наадмаа хамтран анх удаа Баваар муж улсад өргөн дэлгэр зохион байгуулсан. Олон улсын “Берлинале” кино наадмын үеэр “Монгол кино үдэш”-ийг хэрэгжүүлж, Монголын уран сайхны гурван киног иргэд маань олноор ирж үзэж сонирхсон.

Монголын үндэсний хөгжмийн их найрал анх удаа бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ ХБНГУ-д хүрэлцэн иржМонголын сайхан орон" тоглолтыг Германы 4 хотод толилуулахад манай иргэд олноороо ирж үзэн талархлаа илрэхийлж байв. 

Берлин хот дахь „Монгол сургууль“ болон Европ дахь Монголчуудын сагсан бөмбөгийн холбоо“ /MBAE/-ноос ЭСЯ-наас дэмжлэгтэйгээр “ХБНГУ-д амьдарч буй өсвөр насны хүүхэд залуучуудын соёл-спортын анхдугаар уулзалт, сагсан бөмбөгийн тэмцээн“-ийг 2024 оны 4 дүгээр сард Берлин хотод зохион байгуулахад Германы өнцөг булан бүрээс 13-17 насны 70 орчим өсвөр насны хүүхдүүд хүрэлцэн ирж, хоёр өдрийн турш хурд хүч, авхаалж самбаагаа сорин, ойртон нөхөрлөж, үндэсний урлаг, соёлоо энэ үеэр сурталчилсан.

Бүгд Найрамдах Улсаа тунхаглан, Анхдугаар Үндсэн хуулиа баталсны 100 жилийн ойд зориулсан тусгай арга хэмжээг монгол иргэдийн оролцоог түлхүү ханган Берлин хотод 11 дүгээр сарын 29-ны өдөр Жеймс-Симон галерейн танхимд зохион байгуулж, энэ үеэр „ХБНГУ дахь Монголын өв соёлын дурсгалууд“ шинэ номыг танилцуулан, “Чингис хаан - монголчуудын ертөнц” олон улсын үзэсгэлэнг хоёр орны Төрийн тэргүүн нарын ивээл дор Симон галлерейн үзэсгэлэнгийн танхимд 2026 онд гаргахаар болсон тухайн мэдээллийг сонордуулсан. Энэхүү тусгай арга хэмжээний төгсгөлд “БНМАУ 1951” баримтат киног өргөн дэлгэцээр толилуулсан нь хүрэлцэн ирсэн зочид, манай улсын иргэдийн талархлыг хүлээв.

Сэтгүүлч: Монгол Улсын иргэдийн виз авах нөхцөл байдалд өөрчлөлт орсон уу?

Б.Мандахбилэг: Монгол Улсын иргэдэд ЕХ-ны виз олгох кодексын дагуу ХБНГУ богино хугацааны аялалын визийг олгож байгаа. Улаанбаатар хотод ХБНГУ-ын ЭСЯ 2025 оны 1-р сарын 13-ны өдрөөс эхлэн дээд сургууль, коллеж, хэлний курс, мэргэжлийн боловсролын шугамаар суралцах үндэсний визний материалыг авахаа зогсоож, VFS Global төвөөр хүлээн авахаар болсон

Сэтгүүлч: Хилийн хяналтын журам, сүүлийн үеийн өөрчлөлтүүдийн талаар мэдээлэл өгч болох уу?

Б.Мандахбилэг:ХБНГУ-ын Засгийн газар өнгөрөгч оны 9-р сарын 15-наас эхэлж хилийн шалгалтыг нэвтрүүлж эхэлсэн бөгөөд үүгээр хууль бус шилжилт хөдөлгөөнийг зогсоох, бичиг баримтгүй гадны иргэдийг нэвтрүүлэхээс сэргийлэх, гэмт хэрэг, зөрчлийг багасгах үүднээс хэрэгжүүлээд байна. Дээрх шийдвэр энэ жилийн 3-р сард дуусах байсан боловч Холбооны Засгийн газар дахин 6 сараар сунгах шийдвэрийг гаргаад байна. Манай улсын иргэд ихэвчлэн агаарын замаар ХБНГУ-ын хилээр нэвтэрч байгаа ба бусад гадны иргэдийн адил хүчин төгөлдөр визтэй зорчих, хоёр талын нислэгийн тийзийг харуулах, хангалттай санхүүгийн эх үүсвэртэй эсэхийг нотлох, аялалын зорилго бусад шаардлагуудыг тавьдаг.  

Сэтгүүлч: Монгол улсаас Герман улсад ойролцоогоор хэдэн оюутан одоог хүртэл суралцаад байна?

Б.Мандахбилэг:Германы статистикийн албаны мэдээгээр 2022/2023оны байдлаар Германы их, дээд сургуульд 700 орчим монгол оюутан суралцаж байна. Нийт 27000 орчим Монгол иргэд ХБНГУ-ын их, дээд болон мэргэжлийн сургуулиудад суралцсан байдаг.

Сэтгүүлч: Монгол- Германы боловсролын хамтын ажиллагааны тал дээр хийгдсэн дэвшилтэт алхамуудаас нэрлэнэ үү?

Б.Мандахбилэг: Монгол- Германы хамтарсан ашигт малтмал, технологийн их сургууль нь Монгол, Герман хоёр улсын засгийн газрын санаачилгаар 2013 онд үүсгэн байгуулагдсан.

МГТИС нь ХБНГУ-ын болон олон улсын дээд боловсролын байгууллагуудтай хамтран ажиллаж, олон улсын стандартад нийцсэн сургалтын хөтөлбөрийг хэрэгжүүлдэг.

“Ерөнхийлөгчийн илгээлт-2100” хөтөлбөрийг 3 дахь жилдээ хэрэгжүүлж байна.

Энэхүү хөтөлбөрийн хүрээнд ХБНГУ-ын Дрездений техникийн их сургуульд 72 оюутан амжилттай суралцаж байна. 

1965-2025 оны хугацаанд нийт 1.500 гаруй Монголын оюутан судлаачид DAAD-ын хөтөлбөрт хамрагдаад байна.

Сэтгүүлч: Германд суралцагчдад ЭСЯ- наас үзүүлж буй ямар дэмжлэг байгаа вэ?

Б.Мандахбилэг: Ерөнхийлөгчийн илгээлт-2100” хөтөлбөрийн хүрээнд 2023 оноос эхлэн суралцаж буй хүүхдүүдийн хэлний бэлтгэл, их сургууль болон хариуцсан мэргэжилтэн багш нартай нягт хамтран ажиллаж, тухай бүрд нь дэмжлэг туслалцаа үзүүлдэг. Элсэлтийн ерөнхий шалгалтыг 5 хичээлээр өгч, хичээл тус бүрийг 560-аас дээш оноотой тэнцсэн гэрчилгээний хамт хүлээн зөвшөөрдөг байсныг энэхүү шаардлагад өөрчлөлт оруулах хүсэлтийг ЭСЯ-наас гаргаж идэвхтэй ажилласны үр дүнд 2025.03.15-ны өдрөөс эхлэн  элсэлтийн ерөнхий шалгалтыг 5 хичээлээр хамгийн багадаа 480 оноогоор тэнцсэн гэрчилгээтэй бөгөөд герман хэлний В1 түвшний мэдлэгтэй  хүүхдүүд  ХБНГУ-ын их дээд сургуулиудад элсэн суралцах боломжтой болсон.

Сэтгүүлч: Германд сурч,боловсрол эзэмших ямар онцлогтой байдаг вэ?

Б.Мандахбилэг: Германы их, дээд сургууль төлбөргүй. Гэхдээ үүнийгүнэгүй гэж ойлгож, хандвал өрөөсгөл болно. Германы дээд боловсрол дэлхийд өндөр үнэлэгддэг, сургалтын орчин, байр, тоног төхөөрөмж, хэрэгсэл, хангамж зэрэг нь сайн, багш, профессорууд туршлага их, ур чадвар өндөр. Энэ бүх зүйлийн өртөг, зардлыг тооцвол маш өндөр “үнэ” гарах бөгөөд багш, оюутны тоогоор Герман улсын төсвөөсөө мөнгө гаргадаг. Өөрөөр хэлбэл, Герман улсад их, дээд сургуулийн оюутны сургалтын төлбөрийг төр даадаг гэж ойлгох нь зөв юм. Бадөн-Вюрттэмбэрг муж улсын их дээд сургуулиуд гадаадын оюутнаас бага зэргийн төлбөр авдаг.  

Сэтгүүлч: Монгол Улсын иргэдийн сургалтын виз авах нөхцөл байдалд өөрчлөлт орсон уу?

Б.Мандахбилэг:Германд Их Дээд сургуульд сурах, Коллежид сурах, Их Дээд сургуульд элсэн орох, сургуулийн хэлний бэлтгэлд сурах болон Гадаадын мэргэжлийн боловсролыг хүлээн зөвшөөрүүлэх визийн мэдүүлгийг Германы Элчин Сайдын Яамны албан ёсны хамтрагч байгууллага VFS Global – Герман визийн төв 2025 оны 1 дүгээр сарын 13-наас эхлэн хүлээн авах болж байгаа. Энэ талаар мэдээлэлийг ХБНГУ-аас Монгол Улсад суугаа Элчин сайдын яам зар мэдээ гаргасан.

Сэтгүүлч: Герман улсын засгийн газрын тэтгэлгүүд хэрхэн амжилттай хэрэгжиж байгаа вэ?

Б.Мандахбилэг: Германы Засгийн газрын тэтгэлгээр 1991 оноос хойш Германы Эрдмийн Солилцооны Алба (DAAD), Германы Олон Улсын Хөгжлийн Алба (DSE), Карл-Дуйсбергийн нийгэмлэг (CDG-InWent), Дойче Велле зэрэг байгууллагуудын шугамаар олон тооны хүмүүс давтан сургалтад хамрагдаж байсан.

1995-2022 оны хооронд нийт 1500 гаруй Монгол оюутан судлаачид DAAD-ын хөтөлбөрт хамрагдсан нь тогтвортой уламжлал бий болсныг илтгэж байна.

Мөн Zfa байгууллага нь 1992 оноос хойш Монгол улсад хэл түгээхэд дэмжлэг үзүүлж, Монголын сургуулиудад герман хэлийг заахад дэмжлэг үзүүлэх багш болон сайн дурын ажилтанг Герман улсаас зуучилдаг. Хэдийгээр Монгол руу чиглэсэн Германы хөгжлийн тусламж 2022 онд сэргэж, 100 сая орчим евроны тусламж, төсөл түүнээс хойш хэрэгжих болсон ч тэтгэлгийн хувьд санхүүжилт байхгүй болсон гэж хэлж болно.      

Сэтгүүлч: Боловсролын талаар цаашид хэрэгжүүлэх төсөл, хөтөлбөрүүд юу байгаа вэ?

Б.Мандахбилэг: “Ерөнхийлөгчийн Илгээлт 2100” тэтгэлэгт хөтөлбөрийг амжилттай, үр дүнтэй үргэлжлүүлэх, “1000 инженер сургах” санаачилгыг хэрэгжүүлэх, эрдэм шинжилгээний байгуллагуудын хоорондын харилцааг эрчимжүүлэх, мэргэжлийн боловсролын чиглэлээр залуусыг сургах зэрэг ажлыг ХБНГУ-д хэрэгжүүлэх чиглэлээр цаашид хамтран ажиллахтөлөвлөгөөтэй байна. Саксони муж улсын Шинжлэх ухааны Төлөөлөгчийн Газар Улаанбаатар хотод ШУТИС дээр 2024 оны 7-р сард нээгдсэн, Саксонид суралцах монгол оуютны тоо ирээдүйд нэмэгдэх магадлалтай.

Ер нь Монгол-Германы эдийн засгийн хамтын ажиллагаа өргөжих тусам дагаад   боловсролын төсөл, хөтөлбөрүүд нэмэгдэх жам ёстой. Монголд алт цэвэршүүлэх үйлдвэр,  Өмнөговийн Ханбогдод салхин парк барьж байгуулах асуудлыг манай ЭСЯ чадлынхаа хэрээр дэмжээд явж байна. 

Сэтгүүлч: Journas сайтын урилгыг хүлээн авч ярилцаж дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгсөн танд баярлалаа.